پناهنده یا مهاجر؟

مطابق ماده (1) کنوانسیون 1951، واژه «پناهنده» این طور تعریف می‌شود:

«به علت ترس موجه از اینکه به علل مربوطه به نژاد، مذهب، ملیت، عضویت در گروهای اجتماعی خاص و یا داشتن عقاید سیاسی تحت تعقیب، شکنجه، آزار و اذیت قرار گیرد، در خارج از کشور محل سکونت عادی خود به سر می‌برد و نمی‌تواند یا به علت ترس مذکور نمی‌خواهد خود را تحت حمایت آن کشور قرار دهد یا در صورتی که فاقد تابعیت است و پس از چنین حوادثی در خارج از کشور محل سکونت دائمی خود به سر می‌برد، نمی‌تواند یا به علت ترس مذکور نمی‌خواهد به آن کشور بازگردد ...» به عبارت ساده‌تر، پناهندگان افرادی هستند که از درگیری‌های مسلحانه و یا آزار و اذیت فرار کرده‌اند. در پایان سال 2014، شمار آنان 19.5 میلیون نفر در سراسر جهان بود. وضعیت آنان اغلب چنان خطرناک و تحمل‌‌ناپذیر است که در جست‌وجوی امنیت در کشورهای نزدیک از مرزهای ملی عبور کرده، و در نتیجه در جامعه بین‌الملل به عنوان «پناهنده»، با امکان دسترسی به کمک کشورها، کمیساریای عالی سازمان ملل و دیگر سازمان‌ها، به رسمیت شناخته می‌شوند. از آنجایی که بازگشت به خانه برای آنان بیش از حد پرمخاطره است و به پناهگاهی دیگر نیازمندند، به طور خاص به عنوان پناهنده شناخته می‌شوند. اینها افرادی هستند که محرومیت از پناهندگی برایشان عواقب مرگبار دارد.

 اما در سطح بین‌المللی، هیچ تعریف جهانی پذیرفته‌شده‌ای برای «مهاجر» وجود ندارد. استنباط عمومی از واژه مهاجر این است که این واژه معمولاً برای پوشش دادن تمامی مواردی که در آن تصمیم به مهاجرت آزادانه توسط فرد بنا به دلایل «رفاه فردی» و بدون وجود عنصر و یا عناصر الزام‌آور خارجی صورت می‌پذیرد، اطلاق می‌گردد. بنابراین، به افراد و یا اعضای خانواده‌ای گفته می‌شود که به کشور یا منطقه‌ای دیگر به منظور بهبود شرایط اقتصادی یا اجتماعی‌شان و چشم‌اندازهایی بهتر برای خود یا خانواده‌شان جابه‌جا می‌شوند. به عبارت دیگر، مهاجرین به علت تهدید مستقیم به مرگ یا آزار و اذیت تصمیم به نقل مکان نمی‌گیرند، بلکه بیشتر برای بهبود روند زندگی‌شان با یافتن کار بهتر و یا در مواردی برای آموزش، تجدید دیدار با خانواده و یا دلایلی دیگر جابه‌جا می‌شوند. بر خلاف پناهندگان که نمی‌توانند در امنیت به خانه‌های خود بازگردند، مهاجرین با هیچ مانعی برای بازگشت روبه‌رو نیستند. اگر تصمیم به بازگشت بگیرند، همچنان از حمایت دولت‌شان بهره‌مند می‌شوند.

 برای هر یک از دولت‌ها  این تفاوت حائز اهمیت است. کشورها با مهاجرین مطابق با قوانین و مقررات مهاجرتی خود برخورد می‌کنند. ولی با پناهندگان مطابق با قواعد حمایت از پناهندگان و پناهجویی که در قوانین ملی و بین‌المللی وضع شده است برخورد می‌کنند. کشورها در قبال افرادی که در سرزمین و یا مرزهای آنان پناهجو می‌باشند مسئولیت‌های خاص دارند. کمیساریای عالی سازمان ملل به کشورها در اجرای مسئولیت‌های مربوط به حمایت از پناهندگان و پناهجویان کمک می‌کند. اختلاط پناهندگان با مهاجرین می‌تواند پیامدهای جدی برای زندگی و امنیت پناهندگان به بار آورد. استفاده نادرست از این دو واژه موجب کاهش توجه مورد نیاز در راستای حمایت‌های قانونی مختص پناهندگان می‌شود. این عملکرد می‌تواند موجب تضعیف حمایت عمومی از پناهندگان و نهاد پناهندگی در زمانی که پناهندگان بیش از همیشه به این حمایت نیازمندند شود.

 بیشتر پناهندگان در ایران متشکل از عراقی‌ها و افغانستانی‌ها هستند. فردی که تبعه کشور متبوع خود است و مقیم کشور دیگر پناهنده محسوب نمی‌شود و همچنین افرادی که به طور غیرقانونی وارد ایران شده‌اند و دولت ایران به آنها برگ تردد موقت داده باشد باز در تعریف پناهنده به معنای خاص نخواهد گنجید. پناهنده کسی است که به طور قانونی و یا غیرقانونی وارد خاک ایران شده و از دولت ایران تقاضای پناهندگی کرده است و دولت درخواست متقاضی را پذیرفته و به او کارت‌های اقامت یا همان کارت آمایش صادر نموده باشد. بنابراین، داشتن کارت آمایش یکی از مشخصه‌های پناهندگی است. این پناهنده تحت حمایت قانون ایران قرار می‌گیرد و تحت حمایت کمیساریا خواهد بود. کسی که پناهنده است و کارت وی منقضی شده است باید بتواند دوباره کارت خود را تمدید کند و تا زمان صدور کارت جدید اقامت وی قانونی خواهد بود و نباید به هیچ عنوان رد از مرز شود.

اطلاع‌رسانی در وبلاگ: 1395/3/31

منابع:‌ جامعه وکلای پیشرو و سازمان بین‌المللی مهاجرت و

کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (دسترسی در 1395/3/31)